พุทธคุณกับการรับรู้ของสังคมไทยในบริบทสมัยใหม่

บทคัดย่อ

บทความวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์ (1) เพื่อศึกษาความหมายของพุทธคุณ (2) เพื่อวิเคราะห์การรับรู้พุทธคุณของประชาชนชาวไทย และ (3) เพื่อวิเคราะห์ปัจจัยที่มีอิทธิพลต่อการตีความพุทธคุณในบริบทร่วมสมัย เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ โดยการใช้การวิจัยเชิงเอกสาร เป็นการรวบรวมและศึกษาข้อมูลทั้งปฐมภูมิและทุติยภูมิ จากคัมภีร์พระพุทธศาสนา คือพระไตรปิฎก อรรถกถาและงานวิจัยที่เกี่ยวข้องนำเนื้อหามาวิเคราะห์และการตีความ

ผลการวิจัยพบว่า ความหมายของพุทธคุณมี 2 ลักษณะ คือ ความหมายที่กล่าวถึงคุณสมบัติส่วนตัวของพระพุทธเจ้าที่ทรงบำเพ็ญบารมีขัดเกลากิเลสให้หมดสิ้น มีคำว่า อรหัง เป็นผู้ไกลจากกิเลส เป็นต้น ซึ่งพุทธคุณนี้จะเป็นคุณลักษณะของพระพุทธเจ้าทุก ๆ พระองค์ที่กำเนิดขึ้นมาก่อนหน้านี้และในอนาคตกาล ส่วนอีกความหมายหนึ่งกล่าวถึงปัจจัยแวดล้อมมีการกล่าวถึงชาติ ตระกูล ผิวพรรณ เป็นต้น การรับรู้พุทธคุณของประชาชนชาวไทยมีลักษณะหลากหลายและเปลี่ยนแปลงตามกลุ่มบุคคล การศึกษา และบริบททางวัฒนธรรม สำหรับปัจจัยที่มีอิทธิพลต่อการตีความพุทธคุณในบริบทร่วมสมัย การสื่อสาร ความเชื่อเดิม และพิธีกรรมทางศาสนาเป็นกลไกสำคัญที่ทำให้การตีความหมายของพุทธคุณจากความหมายเดิมในพระไตรปิฎกเปลี่ยนไป จากคุณลักษณะของมนุษย์ผู้ที่ฝึกฝน ขัดเกลาตนเองในการกำจัดกิเลสจนหมดสิ้นได้ชื่อว่าพระสัมมาสัมพุทธเจ้า มาสู่ความหมายของพุทธคุณในเชิงสัญลักษณ์เรื่องความศักดิ์สิทธิ์ ความขลังมีความเชื่อเรื่องไสยศาสตร์เข้ามาเกี่ยวข้อง

ข้อค้นพบจากงานวิจัยนี้ ทำให้ทราบการสื่อสารในยุคปัจจุบันมีบทบาทสำคัญในการชี้ให้เห็นถึงความสำคัญของการส่งเสริมให้พุทธศาสนิกชนได้เข้าใจความหมายของคำว่าพุทธคุณแท้จริงตามคัมภีร์พระไตรปิฎกมากกว่าความศรัทธาในเชิงวัตถุ